Ger van Elk | The Horizon and Beyond
De horizon, of meer nog: landschap met horizon is één van de meest karakteristieke thema's in de Nederlandse schilderkunst vanaf de 17e eeuw. Niet 'gehinderd' door heuvels en bergen konden de Nederlandse landschapschilders hun beelden - van land of zee tot zover het oog reikt, overgaand in de lucht erboven - vastleggen in de zo kenmerkende schilderijen. Het landschap of het zeegezicht 'horizontaal' doorsneden door die virtuele lijn.
Ger van Elk stelt dat alle schilderkunstige elementen in een landschap stoffelijk zijn: land, water en lucht. De horizon is een niet stoffelijk element. Bestaat die nu wel of niet?
In een bijzondere tentoonstelling in Museum Boijmans Van Beuningen, 1999, liet Van Elk een serie 17e eeuwse landschapschilderijen zodanig naast elkaar hangen dat de horizons in één lijn lagen, lijst tegen lijst. Er tegenover een serie landschappen uit de 19e eeuw op dezelfde wijze gehangen maar nu ondersteboven. Allerminst beoogde Van Elk een beledigende benadering van de oude meesters. Wel dwong hij de kijker na te denken over de positie van land en lucht, onder en boven op een ronde aardbol. En daartussen die zichtbare/onzichtbare, virtuele maar bestaande horizon.
"Wat ik wil is een realistische voorstelling van niet-realistische situaties", liet Van Elk eens optekenen in een interview.
Vanuit dat idee en zijn kunsthistorische belangstelling voor het 'Hollandse landschap' ontstaat vanaf het midden van de jaren negentig een aantal werken met als thema het boven Amsterdam gelegen Kinselmeer. Van Elk maakte foto's ter plaatse van het water, het land aan de horizon en de lucht. Hij bewerkt deze foto's met computer en met penseel, inkt en verf om er vervolgens dia-films van te maken. En alsof hij dat niet-stoffelijke element van de horizon eruit wil halen, snijdt hij het beeld 'horizontaal' doormidden en monteert beide delen in plexiglas licht diagonaal op elkaar, waardoor een wat vervreemdend beeld ontstaat. Dat bovendien de horizon voor Van Elk ook nog een metafysische betekenis heeft, namelijk van een horizon waaruit zaken opdoemen of er juist achter verdwijnen, maakt deze 'horizon-werken' tot zeer karakteristiek in zijn oeuvre.
Woensdag 29 mei 2013 zit ik met Ger op een terras in Venetië, wachtend op de feestelijke opening van "When Attitudes Become Form" in de Fondazione Prada, een 'remake' van die roemruchte expositie in Bern, 1969. Zoals Van Elk nadrukkelijk aanwezig was in Bern, is hij dat met enkele werken ook nu weer in Venetië, evenals zijn collega's Dibbets en Boezem. Het gesprek gaat over het werk toen en nu en hij vertelt me plannen te hebben om het thema 'horizon' weer beet te pakken. Hij heeft een idee voor een reeks heel kleine horizon-werkjes met vloeistof, maar ook nog voor een serie kleine Kinselmeer beelden. De bewerkte films liggen gereed, maar moeten nog worden gemonteerd in plexiglas.
Nu, ruim twee jaar later en één jaar na zijn overlijden, zijn deze 'Kinselmeers' met behulp van Ger's assistent Bas Witlox gemonteerd in hun plexiglas behuizing en gereed voor expositie. Het is deze serie, aangevuld met enkele vroegere monumentale horizon-werken, die de kern vormt van de tentoonstelling:
"GER VAN ELK, THE HORIZON AND BEYOND"
Paul van Rosmalen, Amsterdam, oktober 2015
